Sıfır atık renk skalası, atıkları saniyeler içinde doğru kutuya yönlendirmenin en basit ve en etkili yöntemidir. Sıfır atık renk skalası, evde, okulda ve ofiste karmaşayı azaltır; yanlış atım oranını düşürür, geri kazanım kalitesini yükseltir. Bu rehber; Türkiye’de yaygın kullanılan renk–atık eşleştirmelerinden etiket ve piktogram tasarımına, konumlandırmadan ölçümlemeye kadar sahada denenmiş öneriler sunar. Amaç, okunması kolay, uygulaması basit ve sürdürülebilir bir düzen kurmanıza yardımcı olmaktır.
Sıfır atık renk skalası neden bu kadar kritik ve nereden başlamalı?
Sıfır atık renk skalası, davranış tasarımında “en az çaba” kuralına dayanır. İyi tasarlanmış bir renk dili ve tutarlı piktogramlar, kullanıcıyı düşünmeden doğru karara iter. Başlangıçta küçük bir pilot alan seçip (mutfak, yazıcı köşesi, yemekhane girişi gibi) mevcut atık akışını gözlemlemek faydalıdır. Gözlem sonrası, en çok çıkan akışlara öncelik vererek kutu tipini ve sayısını belirlersiniz.
İlk iki–dört haftada “hataya en açık” noktaları not alıp etiket dilini sadeleştirir, renk kontrastını artırır, kutu yerleşimini kullanıcı trafiğine göre yeniden ayarlarsınız. Kısacası, sürekli iyileştirme kültürü olmadan hiçbir renk sistemi tam verim vermez.
Türkiye’de yaygın renk–atık eşleştirmeleri
Yerel yönetimler arasında küçük ton farkları olsa da, sahada belirgin bir ortak dil vardır. Mavi genellikle kâğıt/karton; sarı plastik; yeşil cam; gri metal; kahverengi organik; siyah karışık/diğer; kırmızı tehlikeli atıklar için kullanılır.
Bazı belediyelerde mor tekstil, turuncu elektronik gibi özel akışlar da görebilirsiniz. Burada önemli olan, bulunduğunuz ilçe/kurum yönergeleriyle çelişmemek ve kurum içinde tek bir standardı ısrarla sürdürmektir. Çalışanlar, öğrenciler ve ziyaretçiler her alanda aynı rengi aynı atıkla gördükçe davranış refleks hâline gelir; sıfır atık renk skalası böylece bir iletişim dili gibi işler.
Okul, ofis ve belediye uygulamalarında sahadan örnekler
Okullarda teneffüs alanlarına “ikili istasyon” (geri dönüştürülebilir/diğer) ile başlamak öğrenme eğrisini hızlandırır. Sınıflar için mavi, koridorlar için mavi–sarı–siyah üçlemesi çoğu ihtiyacı karşılar. Ofislerde yazıcıların yanına mavi (kâğıt) ve siyah (diğer) yerleştirmek, toplantı alanlarında ise sarı (plastik) ve kahverengi (organik) ile desteklemek iyi sonuç verir.
Belediyeler için pazar giriş–çıkışlarına kahverengi (organik) ve yeşil (cam) öncelikli istasyonlar kurmak, ayrıştırma kalitesini hızla yükseltir. Sıfır atık renk skalası ne kadar görünür ve tutarlıysa, katılım o kadar düzenli olur.
Sık Sorulan Sorular
Sıfır atık renk skalası hangi renk hangi atığa karşılık gelir?
- Mavi: Kâğıt/karton (gazete, dergi, ofis kâğıdı, karton kutu; ıslak/yağlı kâğıt hariç).
- Sarı: Plastik (PET şişe, kap–kapak, poşet; kirli/yağlı plastik hariç).
- Yeşil: Cam (şişe, kavanoz; porselen/seramik cam değildir).
- Gri: Metal (konserve kutusu, içecek kutusu; aerosollerde güvenlik uyarılarına dikkat).
- Kahverengi: Organik/biyo atık (sebze–meyve artıkları, kahve posası; et–süt artıkları yerel kurala göre).
- Siyah: Diğer/karışık atık (geri dönüştürülemeyenler).
- Kırmızı: Tehlikeli atık (pil, boya/tiner kutuları, tıbbi atık; yerel prosedür şart).
- Mor/Turuncu (yerel farklılık gösterebilir): Tekstil, elektronik gibi özel akışlar için ayrılmış olabilir; belediye yönergelerini teyit edin.
Sıfır atık renk skalası etiket tasarımında hangi ölçütler öncelikli olmalı?
- Yüksek kontrast: Renk alanı + sade tipografi; uzaktan okunabilirlik hedefi.
- Büyük tip ve yalın dil: 1–2 satırda eylem odaklı mesaj (ör. “Boşalt—Çalkala—Sık”).
- İkili kodlama: Renk + piktogram; renk körlüğü dostu tasarım.
- Dayanıklı malzeme: UV’ye, neme ve kimyasala dirençli yüzey; silinebilir etiket.
- Tutarlılık: Kurum genelinde aynı renk tonu, aynı ikon ailesi, aynı sözcükler.
Sıfır atık renk skalası uluslararası standartlarla uyumlu mu?
Birçok ülkede temel mantık benzer olmakla birlikte, renk atamaları birebir aynı değildir. Bu nedenle yabancı kaynaklara göre hazırlanmış posterleri doğrudan kullanmak yerine yerel yönergelerle uyarlamak gerekir. İşyeri ve kampüslerde, sıfır atık renk skalası için kurum içi bir kılavuz yayınlamak—ve tedarikçilere de aynı kılavuzu zorunlu tutmak—uyumu artırır. Yurt dışı misafirlerin yoğun olduğu ortamlarda piktogramların dili ön plana çıkar; kısa açıklamaları İngilizce ile desteklemek karışıklığı azaltır.
Sıfır atık renk skalası yanlış atım ve kirlenmeyi nasıl düşürür?
Öncelikle kullanıcı kararını kolaylaştırır: Renk alanı ve ikon, “bak ve bırak” davranışı oluşturur. İkinci olarak istasyon mimarisini standardize ettiği için, aynı davranış farklı alanlarda da tekrarlanır. Üçüncü unsur eğitim maliyetini düşürmesidir; yeni katılan biri bile iki dakikada sistemi çözer. Etiketlerde kabul edilen örnekleri öncelemek, istisnaları küçük puntoda ve “hariç” ibaresiyle vermek kafa karışıklığını en aza indirir. Böylece sıfır atık renk skalası, kirlenme yüzdesini düşürerek geri kazanılan malzemenin piyasa değerini artırır.
